فرود در شرایط باد جانبی (Crosswind) یکی از چالش‌برانگیزترین مهارت‌های پروازی در فاز نهایی تقرب و فرود محسوب می‌شود. این وضعیت مستلزم تسلط فنی، هماهنگی دقیق بین کنترل‌های پرواز، و درک آیرودینامیکی رفتار هواپیما در برخورد با جریان غیر هم‌راستای هواست.
ماهیت باد جانبی (Crosswind)
باد جانبی، به هر جریانی از هوا اطلاق می‌شود که با زاویه‌ای نسبت به محور باند برخورد کند. هر چه این زاویه نسبت به باند بیشتر و سرعت باد بالاتر باشد، میزان انحراف هواپیما از مسیر فرود افزایش یافته و نیاز به تکنیک‌های اصلاحی دقیق‌تر دارد.
فشارهای آیرودینامیکی وارد بر هواپیما:
- انحراف دماغه هواپیما (Weathercocking effect)
- Drift (رانش عرضی از محور باند)
- احتمال تماس چرخ جانبی، و استال بال داخلی در زاویه زیاد
- افزایش Asymmetric Drag هنگام اعمال Rudder در سرعت‌های پایین
سه تکنیک اصلی مقابله با باد جانبی
۱. تکنیک خرچنگی (Crab Techniqe)
در این روش، هواپیما در حین تقرب با دماغه‌ای متمایل به سمت باد پرواز می‌کند تا رانش جانبی ناشی از باد (Drift) را خنثی کند. در لحظه‌ی نزدیک شدن به زمین، دماغه باید به‌صورت ناگهانی و هم‌راستا با محور باند صاف شود.
مزایا:
- راحت‌تر در مدیریت در فاز نهایی
- کنترل مسیر بهتر در ارتفاع بالا
معایب:
- نیاز به Rudder ناگهانی در لحظه touchdown
- احتمال تماس چرخ ناهم‌راستا با باند در صورت تاخیر در اصلاح
کاربرد:
مناسب برای هواپیماهای جت سنگین با کنترل FBW که امکان landing crabbed فراهم می‌کنند (مثل Boeing 787 یا Airbus A350)
۲. تکنیک لغزش جانبی (Sideslip / Wing-low Method)
در این روش، خلبان همزمان با متمایل‌کردن بال به سمت باد (Aileron into wind) و اعمال Rudder مخالف، دماغه را با محور باند هم‌راستا نگه می‌دارد. این حالت باعث ورود هواپیما به یک وضعیت “جانبی‌منحرف” کنترل‌شده می‌شود.
مزایا:
- تماس مستقیم چرخ با باند بدون نیاز به اصلاح ناگهانی
- مناسب برای باندهای کوتاه و سرعت‌های پایین
معایب:
- افزایش خطر استال بال داخلی در زاویه زیاد
- در هواپیماهای بزرگ، ممکن است با محدودیت زاویه تماس چرخ یا دیواره موتور تداخل ایجاد کند
کاربرد:
به‌ویژه در هواپیماهای سبک (Cessna, Piper)، و در مواقعی که باد شدید و باند کوتاه است.
۳. ترکیبی (Transition / Cross-control Blend)
اغلب خلبانان حرفه‌ای از ترکیبی از هر دو روش استفاده می‌کنند: ابتدا ورود با Crab جهت حفظ مسیر، سپس در لحظات نهایی تبدیل تدریجی به Sideslip جهت فرود ایمن.
مزایا:
- ترکیب مزایای هر دو تکنیک
- کاهش نیاز به اصلاح ناگهانی در touchdown
ملاحظات ایمنی در فرود باد جانبی:
- حداکثر باد جانبی مجاز (Maximum Demonstrated Crosswind)
این مقدار در AFM درج شده و باید در برنامه‌ریزی فرود لحاظ شود.
- نقش سرعت تقرب (Vref + Wind Additive)
افزایش سرعت تقرب برای حفظ انرژی در تلاطم باد لازم است، اما نباید بیش از حد باشد تا باند کافی باقی بماند.
- ترکیب Aileron + Rudder در سرعت‌های پایین
در فاز نهایی، حساسیت به کنترل‌ها افزایش می‌یابد. اعمال ناگهانی Rudder می‌تواند منجر به تغییر ناگهانی مسیر شود.
- خطر استال، Tail Strike یا Wingtip Contact
در زوایای زیاد sideslip یا bank در هواپیماهای بزرگ، احتمال برخورد بال یا دم به باند وجود دارد.
تمرینات استاندارد در آموزش پرسان:
- تمرین فرود در باد جانبی با crab-only، سپس با sideslip-only، و سپس ترکیبی
- کار با رادیو در شرایط فرود غیرمحور
- شبیه‌سازی سناریوهای crosswind gust (باد مقطعی شدید)
- بررسی تحلیل ویدئویی از touchdown برای اصلاح زاویه تماس
- تمرین go-around پس از انحراف از مسیر محوری باند
فرود در باد جانبی، آزمون نهایی مهارت، کنترل و تصمیم‌گیری خلبان است. هیچ تکنیک مطلقی وجود ندارد؛ آنچه اهمیت دارد، درک فنی از رفتار هواپیما در شرایط آیرودینامیکی پیچیده و توانایی اتخاذ بهترین روش با توجه به نوع هواپیما، شدت و جهت باد، طول باند و شرایط محیطی است. در آموزشگاه خلبانی پرسان، آموزش این مهارت نه تنها در سطح تئوریک، بلکه با تمرینات مکرر در شبیه‌ساز، تحلیل پرواز و بازخورد مستقیم از مربیان ارشد صورت می‌گیرد، تا دانشجوی خلبانی در برابر یکی از مهم‌ترین چالش‌های عملیاتی، تسلط کامل کسب نماید.