هواپیماهای Ultralight، به دلیل ساختار سبک‌وزن، طراحی آیرودینامیکی مینیمال، و استفاده از موتورهای پیستونی ساده، دارای ویژگی‌های عملکردی منحصربه‌فردی هستند. در چنین هواپیماهایی، موتور نه‌فقط عامل حرکت، بلکه ستون پایداری و توازن پروازی است.
شرایط غیرعادی پرواز، مانند خاموشی موتور، کاهش توان، تغییر دمای شدید، یا افت فشار روغن در هواپیماهای سبک، با واکنش‌هایی بسیار سریع‌تر و شدیدتر نسبت به هواپیماهای سنگین همراه است. لذا درک دقیق رفتار موتور، برای خلبان Ultralight، حیاتی‌تر و عملیاتی‌تر از هر زمان دیگر است.
۱-شناخت موتور Ultralight
اغلب هواپیماهای فوق‌سبک از موتورهای پیستونی Rotax (مانند Rotax 912 / 914) یا موتورهای مشابه استفاده می‌کنند.
| مؤلفه | توضیح عملکرد | اهمیت عملیاتی |
| RPM | نشانگر اصلی قدرت موتور | افزایش یا افت ناگهانی نشان‌دهنده تغییر Thrust |
| CHT / EGT | دمای سیلندر و گاز خروجی | پایه‌ی کنترل حرارت موتور در شرایط صعود/نزول |
| Fuel Pressure / Oil Pressure | شاخص‌های وضعیت تغذیه سوخت و سلامت مکانیکی | نوسان آن‌ها نشانه‌ی فوری نقص احتمالی است |
| Carburetor / Fuel Injection | سیستم ترکیب سوخت–هوا | در مدل‌های کاربراتوری، خطر یخ‌زدگی بیشتر است |
۲-خاموشی موتور در هوا
نشانه‌ها:
۱. افت سریع صدا یا سکوت کامل
۲. افت RPM
۳. افزایش سرعت افت هواپیما (Sink Rate)
۴. لرزش شدید یا قطع کامل Thrust
دلایل متداول:
۱. خفگی سوخت (Fuel Starvation)
۲. یخ‌زدگی کاربراتور (Carb Ice)
۳. شمع معیوب یا احتراق ناقص
۴. خطای مخزن (سوخت گرفتن از مخزن خالی)
واکنش عملیاتی:
۱. نگه‌داشتن Attitude برای بهترین گلاید (Best Glide Speed)
۲. تلاش برای Restart (در صورت ایمن بودن)
۳. بررسی سوخت، سوییچ، پمپ، استارتر
۴. در صورت عدم موفقیت: انتخاب محل فرود اضطراری (Field Selection) و اعلام اضطرار
۳. رفتار موتور در نزول سریع و خطر سردشدگی ناگهانی (Shock Cooling)
در موتورهای پیستونی سبک، یکی از مشکلات رایج، کاهش ناگهانی دمای موتور در حالت نزول با قدرت کم است.
اثرات:
۱. تغییر سریع انبساط و انقباض در فلز سیلندر
۲. ایجاد ترک‌های حرارتی
۳. افت عمر مفید موتور
پیشگیری:
۱. کاهش تدریجی قدرت موتور هنگام ورود به نزول
۲. استفاده از Nose-down attitude به‌جای Power-Off
۳. نگه‌داشتن دمای CHT و EGT در محدوده سبز (Safe Range)
۴. خطرات یخ‌زدگی کاربراتور (Carb icing)
علل:
۱. ترکیب دمای پایین و رطوبت بالا
۲. سرعت بالای عبور هوا از وِنتوری → افت دما و تشکیل بلور یخ
نشانه‌ها:
۱. افت تدریجی RPM
۲. نوسان موتور یا عملکرد نامنظم
۳. واکنش کند به Throttle
واکنش:
۱. فعال‌سازی Carb Heat (در صورت وجود)
۲. کاهش صعود یا کاهش Altitude برای رسیدن به هوای گرم‌تر
۳. تنظیم مجدد Mixture برای بهبود سوخت‌رسانی
۵. لرزش و نوسانات موتور
نوع لرزش دلیل احتمالی راهکار
| نوع لرزش | دلیل احتمالی | راهکار |
| لرزش دوره‌ای در صعود | سوخت ضعیف یا گرم‌شدن بیش‌ازحد | بررسی سوخت، کاهش Pitch، بهبود تهویه |
| لرزش شدید در RPM بالا | پروانه نامتوازن یا خرابی مکانیکی | بازگشت فوری به زمین، قطع پرواز |
| نوسان دور موتور | مشکل در Ignition یا تنظیم سوخت | بررسی شمع‌ها، اتصال سیم‌ها، تست Magneto |
۶. نحوه‌ی مدیریت موتور هنگام Takeoff و Landing با باد جانبی
در هواپیماهای سبک، وزن پایین و نیروی کم اینرسی، باعث می‌شود که کوچک‌ترین انحراف Thrust یا زاویه‌ی حمله، باعث انحراف مسیر شود.
توصیه‌های اجرایی:
۱. افزایش تدریجی توان در برخاست، همراه با اصلاح Rudder
۲. استفاده از زاویه‌ی بال به سمت باد (Wing-Low Method) در هنگام Flare
۳. اجتناب از Power-Off Landing در بادهای جانبی قوی
۴. آمادگی برای Go-around در صورت انحراف یا پرش شدید
۷. کنترل حرارتی موتور و چگونه از داغ‌شدن یا افت حرارت جلوگیری کنیم؟
۱. پرهیز از Idle طولانی پس از صعود
۲. چک منظم CHT، EGT و Oil Temp
۳. عدم نگه‌داشتن RPM در محدوده خطرناک (مثلاً برای موتورهای Rotax، ناحیه بین 4000–5000 RPM prolonged)
هواپیمای فوق‌سبک، با تمام زیبایی، چالاکی و سادگی‌اش، یک پرنده‌ی حساس و دقیق است. در آن، هر تصمیم خلبان، فوراً بر مسیر، تعادل و عملکرد موتور اثر می‌گذارد.
خلبان Ultralight، بیش از هر چیز، باید صدای موتور را بشنود، لرزش آن را حس کند، و با تمام حواس خود، نشانه‌های رفتار موتور را درک کند. این سطح از ارتباط، همان چیزی است که از یک «اپراتور موتور» یک «خلبان واقعی» می‌سازد.
ما در آموزشگاه خلبانی پرسان قدم به قدم هم پای شما هستیم تا کوچک ترین جزییات مربوط به پرواز را با ساده ترین شیوه های آموزشی بیاموزید.