در آغاز هر پرواز، مهمانداران از مسافران درخواست می‌کنند که تلفن‌های همراه و سایر دستگاه‌های الکترونیکی خود را در حالت پرواز (Flight Mode) قرار دهند. این درخواست، برای بسیاری افراد شاید صرفاً یک عرف پروازی یا احتیاط بی‌دلیل تلقی شود. اما واقعیت این است که فعال بودن امواج رادیویی موبایل‌ها در ارتفاع بالا، می‌تواند با سیستم‌های حساس هوانوردی تداخل ایجاد کند، به‌ویژه در هواپیماهای قدیمی‌تر یا در شرایط خاص پروازی. در این مقاله، دلایل علمی، فنی و ایمنی این مسئله را با جزئیات بررسی می‌کنیم.
۱. اصل ماجرا: امواج رادیویی چه ربطی به پرواز دارند؟
تلفن‌های همراه در حالت عادی، برای برقراری ارتباط با دکل‌های مخابراتی، به‌طور مداوم امواج الکترومغناطیسی در باندهای مختلف (معمولاً بین 700 مگاهرتز تا 2.6 گیگاهرتز) ارسال و دریافت می‌کنند. قدرت ارسال سیگنال گوشی متناسب با فاصله تا آنتن مخابراتی تنظیم می‌شود؛ هرچه فاصله بیشتر، توان خروجی بیشتر.
در پرواز، چون هواپیما با سرعت بالا و در ارتفاع بسیار بالا حرکت می‌کند، دستگاه‌های تلفن همراه نمی‌توانند به‌راحتی با یک آنتن خاص ارتباط پایدار برقرار کنند. در نتیجه گوشی دائماً با حداکثر توان خود، تلاش می‌کند به دکل‌های زمینی متعددی متصل شود. این فعالیت شدید رادیویی، در مجموع موجب تولید میدان‌های الکترومغناطیسی با فرکانس و شدت متغیر می‌شود.
۲. آیا این امواج به سیستم‌های هواپیما آسیب می‌زنند؟
در تئوری، سیستم‌های حیاتی پروازی مانند:
- سیستم‌های ناوبری
- سامانه‌های ارتباطی خلبان با برج
- تجهیزات الکترونیکی پرواز
- سامانه‌های کنترل پرواز الکترونیکی
با استانداردهای حفاظتی سخت‌گیرانه طراحی شده‌اند تا در برابر نویزهای خارجی (EMI: Electromagnetic Interference) مقاوم باشند. اما در عمل، مواردی مستند از تداخل‌های خفیف بین امواج ناشی از دستگاه‌های همراه و برخی سامانه‌های ناوبری گزارش شده‌اند؛ به‌ویژه در هواپیماهای قدیمی یا پروازهایی که در آن تراکم استفاده‌ی همزمان از دستگاه‌ها زیاد باشد.
مثلاً در برخی پروازها، خلبانان کاهش کیفیت سیگنال های مسیر یابی یا اختلال در فرکانس‌های ارتباطی خلبان با کنترلرهای زمینی را گزارش کرده‌اند که با حضور دستگاه‌های غیرخاموش در کابین مطابقت داشته است.
۳. آیا احتمال بروز سانحه وجود دارد؟
خیر، روشن بودن یک تلفن همراه به‌تنهایی باعث سقوط هواپیما نمی‌شود. اما اگر تعداد زیادی از دستگاه‌ها همزمان فعال باشند، احتمال تداخل‌های مختصر با تجهیزات الکترونیکی وجود دارد که در شرایط بحرانی (مثلاً هنگام تقرب یا فرود در هوای نامساعد) می‌تواند سطح ایمنی عملیاتی را کاهش دهد.
در صنعت هوانوردی، حتی احتمال‌های ضعیف با پیامدهای بزرگ باید کنترل شوند. بنابراین مقررات هوانوردی چنین رفتارهایی را ممنوع می‌سازند.
۴. مقررات بین‌المللی چه می‌گویند؟
FAA
تا سال ۲۰۱۳ استفاده از تلفن همراه در تمام طول پرواز ممنوع بود. اما پس از بررسی‌های فنی، استفاده از حالت پرواز برای دستگاه‌های شخصی (PEDs) در اکثر مراحل پرواز مجاز اعلام شد، مشروط بر این‌که تجهیزات هواپیما به‌درستی محافظت شده باشند.سیم کارت باید خاموش باشد.
EASA
از سال ۲۰۱۴، استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی در حالت پرواز مجاز اعلام شد، به شرطی که توسط خلبان یا خدمه ممنوع اعلام نشود. سیم کارت باید خاموش باشد.
CAO.IRI (سازمان هواپیمایی کشوری ایران)
مطابق دستورالعمل‌های صادره، استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی باید مطابق با اعلام خدمه پرواز و مجوزهای صادره از سمت ایشان باشد و حتما در حالت پرواز باشد. بسیار مهم است بدانیم روشن بودن سیم‌کارت ممنوع است.
۵. اینترنت در هواپیما و استفاده ایمن از موبایل‌ها
امروزه بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی دارای سامانه‌های اینترنت هوایی (In-flight Connectivity) هستند که امکان استفاده از Wi-Fi را فراهم می‌کنند. در این سیستم‌ها، ارتباط داده به‌جای فرکانس‌های مخابراتی زمینی، از طریق ماهواره یا سیستم‌های داخلی هواپیما مدیریت می‌شود، و تداخلی با سیستم‌های حیاتی پروازی ندارد.
برخی هواپیماهای مدرن دارای طراحی الکترومغناطیسی پیشرفته و محافظت‌شده‌ای هستند که اجازه می‌دهد تحت شرایط خاص، حتی تماس تلفنی از داخل هواپیما برقرار شود اما این موارد هنوز به دلایل فرهنگی، امنیتی و تکنیکی به‌صورت گسترده مجاز نیستند.
هرچند روشن بودن یک تلفن همراه در حین پرواز احتمالاً خطر فوری برای هواپیما ایجاد نمی‌کند، اما اصول ایمنی هوانوردی بر پیشگیری، مدیریت ریسک و حذف هرگونه احتمال حتی ضعیف از بروز تداخل در سامانه‌های حیاتی تاکید دارد. به همین دلیل، مقررات جهانی همچنان تأکید دارند که تلفن‌های همراه باید در حالت پرواز قرار گیرند، به‌ویژه در مراحل بحرانی و برخاست (Take-off) و فرود (Landing).
به زبان ساده:
خاموش کردن آنتن موبایل، کم‌هزینه‌ترین کمک به ایمنی پرواز است.